ΧΡΗΣΜΟΙ ΛΕΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΥ¹

Προφητικά Κείμενα

3^α  Ανωνύμου παράφρασις² των του βασιλέως Λέοντος Χρησμών. (Πατρολογία Migne σελ. 1141- 1148 τ. 107)

Περί του θρυλουμένου πτωχού και εκλεκτού βασιλέως, του γνωστού και αγνώστου, του κατοικούντος εν τη άκρα (άκρα = το έσχατον σημείον, το ύψιστον σ, άκρα γης, ακρωτήριον, κορυφή όρους, τα άκρα έσχατα, φρούριον, ακρόπολις) της Βυζαντίδος.

Ο αληθινός βασιλεύς… ον εδίωξαν της οικίας αυτού οι άνθρωποι… εις το τέλος των Ισμαηλιτών αποκαλυφθήσεται… εν ημέρα Παρασκευή ώρα τρίτη… αποκαλυφθήσεται… Ο μέλλων αποκαλυφθήναι δια τόξων και σημείων φανήσεται. Ενηχηθή (ενηχέω= διδάσκω δια ζώσης φωνής, ισχυρώς ηχώ, παθ. πληροφορούμαι περί τινος) παρά του ορωμένου αγγέλου του αποκαλυφθέντος ως ανθρώπου λευκοφόρου ευνούχου, και εις το ους αυτού είπη αυτού καθεύδοντος, και της δεξιάς αυτού λαβόμενος είπη. Έγειραι ο καθεύδων και ανάστα… και επιφαύσει (θα σε φωτίσει) σοι ο Χριστός. Προσκαλείται γαρ σε του ποιμαίνειν λαόν περιούσιον· και εκ δευτέρου αυτώ είπη· έξελθε ο κεκρυμμένος, μηκέτι κρύπτου, πολλοί σε ζητούσι… και εκ τρίτου δώση αυτώ πλάκας λιθίνας, εν αις εγκεχάρακται εντολαί δύο· εκδικήσαι* και εθνοποιήσαι* χρηστά και ασέβειαν εκδιώξαι* και τους σοδομιτικά έργα ποιούντας πυρικαύστους ποιήσαι* ωσαύτως και τους κακούς ιερείς εκ του ιερού διώξαι* και τους αξίους εις το θείον αποκαταστήσαι*.

Έχει δε ούτος σημεία. Ο όνυξ του μεγάλου δακτύλου του δεξιού ποδός τήλωμα(μάλλον τύλωμα= σκληρόν εξόγκωμα, κάλος) έχων… και σταυρούς προφυρούς έχων επί τας δύο ωμοπλάτας… το δε όνομα του βασιλέως κεκρυμμένον εν τοις έθνεσι…

Επιθήσει (επιτίθημι= επιθέτω) Κύριος την χείρα αυτού επί την κορυφήν (κεφαλή) αυτού… εν ταις ημέραις εκείναις θλιβήσονται οι άνθρωποι, και δώσουσι τα πρόσωπα αυτών επί της γης, και χουν πάσουσιν επί τας κεφαλάς αυτών, και βοήσουσι προς Κύριον τον Θεόν του ουρανού και της γης, και τότε εισακούσεται Κύριος τας δεήσεις αυτών, και θήσει τα ώτα επί τους κατοικούντας την γην, και αποστελεί τον αρχάγγελον αυτού σχήματι ανθρώπου και αυλισθήσεται (αυλίζομαι= μένω εις την αυλή, μέλλων αυλισθήσομαι= συχνάζω, διαμένω) εν ταις νήσοις. Και ευρήσει τον άγιον αυτού, τον ηλειμμένον παρ’ουδενός βλεπόμενον και παρά μηδενός γνωριζόμενον… ο τοις πάσι σκοτεινός και αφανής, τω δε Θεώ και εαυτώ φανερός· εκ μοίρας (μοίρα= μερίς γης, κληρονομία, προφανώς καταγωγή) δουκικής και εκ γένους βασιλικού καταγόμενος… και άγιος τω Κυρίω… Αποκαλύψει ο Θεός και εμφανίσει και χρίσει αυτόν έλαιον εις τα τέλη των ημερών… Αποκαλυφθήσεται δε ούτως· φανήσεται γαρ αστήρ ημέρας τρεις, και νυκτός ώρας γ’ μέσον της πόλεως έω (=τα χαράματα) της μητρός του Υψίστου. Ο δε αστήρ ουκ έστιν εκ των πλανητών, αλλ’ η ως εμφαίνει εις την σωτήριον γέννησιν του Χριστού. Και κήρυξ βοών τρανώς εν ταις τρισίν ημέραις ανακαλών και ανακαλύπτων τον ελπιζόμενον. Τότε ο δήμος ορών και ακούων την του κηρύγματος βροντώδη φωνήν εκπλαγήσονται. Και εξεστηκότες άμα τη χαρά και τω φόβω βοήσωσιν αγνοείν τον ελπιζόμενον.

Τότε ορώντων πάντων και το Κύριε ελέησον θερμώς εκτενώς βοώντων·  και τα μέτωπα αυτών εις γην κρούσαντες και χουν εις τας κεφαλάς αυτών πάσαντες και στενάξαντες και δάκρυα χύσαντες δια την επιούσαν αυτοίς θλίψιν, παρακληθήσεται το θείον και ευμενώς δέξεται την δέησιν αυτών,και ιλέω όμματι επιβλέψει επί τους κατοικούντας την γην· δια τους καταλειφθέντας τότε εκλεκτούς γνωσθήσεται ο εκλεκτός.

Οραθήσεται εν τω ουρανώ νεφώδες στερέωμα <λαμπρότερον> (προσετέθη «λαμπρότερον» προφανώς παραλειφθέν) του ηλίου, έχον το μέγεθος ώσπερ άλωνος (άλωνος άλως, ή το στρογγύλον, ο δακτύλιος ο περιβάλλων την σελήνην ενίοτε και τον ήλιον αλώνι) θερινής αλωών (αλωών – άλως η, ή το στρογγυλόν, ο δακτύλιος) και βοών εξ, κάτωθεν δε κρεμασθήσεται σταυρός (εις το κείμενον της Πατρολογίας γράφει: «στρατός» το οποίον είναι καταφανέστατα λάθος), ευωνύμως δε του σταυρού του πορφυρού, εκτεταμένον τόξον, οίον διέθετο τοις πατράσιν (το κείμενον γράφει: «πράγμασιν» καταφανέστατα λανθασμένα ως εξάγεται εκ της αντιπαραβολής με την Π. Διαθήκην) ημών εις διαθήκην αιώνιον, αγνοούντων δε πάντων τον ελπιζόμενον, ανακλασθήσεται (= κάμπτω προς τα πίσω, επί φωτός εν τη παθ. φωνή = αντανακλώμαι) το τόξον δια του νοτιαίου μέρους ο εστιν ευτελούμενον εν τω ειλήματι (= σκέπασμα, κάλυμμα, θόλος) του ουρανού και δειχθήσεται τη θέσει της καλιάς (= καλύβη) του αληθινού βασιλέως. Τότε οι λαοί δόντες δόξαν τω Θεώ δρομαίως σπεύσουσιν επί το άκρον του τόξου· και λαβόντες τον πολύτιμον και γηραιόν ανακτορίδην μετά λαμπάδων και βαΐων και ωφραδών· ότι ποικίλως φέρουσιν αν αυτόν εν τη μεγάλη Σιών.

Και όταν δε έλθη ο αληθινός βασιλεύς απέναντι της καλιάς αυτού ανά μέσον δύο αψίδων και ινδάλματος ερίφου ιστάμενος ο φανείς αστήρ από του δεξιού μέρους του σταυρού εκχυθήσεται και δώσει (δώσει: γράφεται εδώ με την σημασίαν «θα τον κτυπήσει») αυτόν εις τα χείρας και χρίσει αυτόν φως νοερόν. Και κήρυξ βροντοφωνών και μη φαινόμενος, από του ουρανού προς τον λαόν είπη· αρεστός υμίν ούτός εστι; Τότε λήψεται πάντας φόβος και τρόμος και έκστασις εις την του κηρύγματος βροντιαίαν φωνήν. Και είθ’ ούτως τύπτοντες τα στήθη μετά δακρύων και στεναγμών, τας χείρας εις ουρανόν άραντες είπωσι: Ναι Κύριε, ότι συ έδωκας αυτόν, αρεστός ημίν εστί· και προσκυνήσαντες αυτόν ανάξουσιν αυτόν εις την μεγάλην Σιών. Και προσευξάμενος και σφραγίσας τας πύλας ανοιχθήσονται… πάντων και ορώντων· οι δε εκείσε όντες φύγωσι μετά πολλού φόβου, και προσαυξάνενοι αναβιβάσαντες εφ’ υψηλού τόπου καλέσωσιν αυτόν βασιλέα… Και ούτως άξουσιν εν τω παλατίω νυκτός και αλλοιωθήσονται τα σημεία.

Οδηγήσουσι δε αυτόν δύο άγγελοι εν ομοιώματι ανθρώπου λευκοφόρου ευνούχου· και εις τα ώτα αυτού λαλήσουσιν τι μέλλει πράττειν.

Σημ.

¹α) «Λέων ο Σοφός 886- 912. Αυτοκράτωρ του Βυζαντίου. Υιός του αυτοκράτορος Βασιλείου του Α’ του Μακεδόνος. Αφήκε ποιήματα, ηθικοπλαστικά συγγράματα, θεολογικάς μελέτας» κλπ (Μεγ. Ελλ. Εγκυκλ. Τόμ. ΙΣΤ’ σελ. 53). β) Τα προφητικά κείμενα του Λέοντος του Σοφού αναφέρονται ως χρησμοί. γ) Πολλά έχουν γραφή γύρω από τους χρησμούς του Λέοντος του Σοφού. Ο Ζωναράς (ΙΑ’ αιών. Πατρολ. MIGNE Τόμ. 107 σελ. 1121) γράφει: «Ην γαρ εραστής σοφίας παντοδαπής και αυτής δήτα της απορρήτου ή δι’ επωδών μαντεύεται τα εσόμενα…»

Παρά πολλών αμφισβητείται ότι τους υπό το όνομά του φερομένους χρησμούς τους έγραψεν ο ίδιος.

δ) Ο Mango Cyrill “Recueil de Travaux” Τόμ. LXV γράφει: i) εις σελ. 68 «πρέπει να έγινε φανερό… ότι αι προφητείαι του Λέοντος του Σοφού έχουν μικράν συνάφειαν με τον Αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’». ii) εις σελ. 69 «Ορκίζομαι (λέγει ο Λέων εις τον Κων/νον Δούκαν) μπροστά στην εικόνα του Κυρίου ότι το βασιλικόν σχήμα δεν είναι ιδικόν σου επειδή ονομάζεσαι Κων/νος, αλλά έχει δοθή εις τον αγαπητότατον υιόν μου εκ προφητείας, καθώς επληροφορήθην από πολλούς αγίους άνδρας». Πιθανόν λοιπόν οι χρησμοί να εγράφησαν πράγματι από άλλους αγίους ανθρώπους. ε) χρονολογίαν καθ΄ην γράφησαν οι χρησμοί: Πλην του Ζωναρά (11^ος αιών) και ο Mango Cyrill γράφει:

i) «Δεν είναι εύκολον να καθωρίσομεν επακριβώς την χρονολογίαν της συγγραφής των χρ. του Λ. του Σοφού… υπάρχουν λόγοι οίτινες αποδεικνύουν ότι είναι παλαιοί όσον ο 12^ος αιών ή και παλαιότερον (M. Cyrill μν. έργον σ. 62).

ii) «… Πιθανόν η Paraphrasis να συνεγράφη τον 14^ον ή αρχάς του 15^ου αιώνος (του αυτού σ. 61).

²Το κείμενον τούτο, κατά την γνώμην μου, κακώς χαρακτηρίζεται ως παράφρασις χρ. του Λέοντος του Σοφού, διότι αποτελεί όλως ξεχωριστήν προφητικήν σύλληψιν.

*μάλλον θα πρέπει να τεθή: εκδικήση, εθνοποιήση,  εκδιώξη,  ποιήση, διώξη, αποκαταστήσει· εθνοποιώ= κρατικοποιώ (κατά το λεξ. Δημητράκου)

Οι Χρησμοί

3β’  Εξουσία

Ουαί σου πόλις επτάλοφε, όταν το εικοστόν

Στοιχείον ευφημίζεται εις τα τείχη σου.

Τότε ήγγικεν η πτώσις και η απώλεια

των δυναστών σου, και των εν αδικία κρινόντων

ος έχει τους δακτύλους αυτού δρεπανωτούς,

ο έστι δρέπανον της ερημώσεως

και εν τω υψίστω βλασφημία.

3γ’  Ευλάβεια

Ο νεκρός ειδει και θέα λελησμένος

Οίδασι πολλοί καν μηδείς τούτον βλέπη·

ως εκ μέθης δε φανείς αθρόως

σκήπτρα κρατήσει τήσδε της βασιλείας.

Στύλος γαρ οφθείς εν πόλω κεκλωσμένος

Κήρυξ αφανής τρις ανακράξει μέγα·

Άπιτε σπουδή τη προς δυσμάς Επταλόφου

Εύρητε δ’ άντρα οικέτην εμόν φίλον

Άξατε τούτον εις βασιλείας δόμους

Μηνόκρανον, μειλίχον πραϋν υψίνουν.

Το μέλλον οξύτατον ειδέναι μάλλον

και πάλιν έξεις, Επτάλοφε, το κράτος. 

3δ’ 

Βύζαντος αυλή, εστία Κωνσταντίνου,

Ρώμη, Βαβυλών και Σιών άλλη νέα,

τρις τρις εκατόν και συ συνάρξεις κράτος

Μιας εν αυτοίς υστερούσης εικάδος.

Ως χουν αθροίσεις των εθνών το χρυσίον

και πάσας άρξεις τας πέριξ φυλαρχίας

Αλλά σε πυρίστατον και ξανθόν γένος

πάσαν τεφρώσει και το σον λύσει κράτος.

Έση πάλιν γαρ ώσπερ ουδ’ αρξαμένη.

Έως Θεού δάκτυλος οφθείς εξ έω.

Χειρός ρυείσης δακτύλους πλήξη δύο

αιχμάς φέροντας αύρας ως εκ καμίνου

αις τον πατρώον εκδικήσουσι μόρον.

Ήξουσι δ’ αύθις κυκλώθεν τα σα τέκνα

ευθείας, ώσπερ εκ κύκλου προς κεντρίον

εφ’ οις δικαίοις εκβιβάσει προς δίκην

καινή το λοιπόν η καινή πάλιν έση

και κρείττον άρξεις των εθνών, ήπερ πάλαι.

Δόξης γαρ οίκος του Θεού χρηματίσεις,

τοις ίχνεσί σου προσπεσόντων των πέλας.

Λεξ.

Ευψημίζεται (ευφημίζω= μεταχειρίζομαι εύφημον, καλήν λέξιν επί κακού πράγματος)

Λελησμένος (διαφυγών την προσοχήν)

Αθρόως (επιρ.= εν τω άμα, όλα ομού)

Σκήπτρα (ράβδος βασιλική)

Πόλω (πόλος= άξων σφαίρας, θόλος του ουρανού, το στερέωμα, στύλος)

Κεκλωσμένος (κλώθω= νήθω, στρέφω, γυρίζω, ορίζω το πεπρωμένον)

Άπιτε (άπειμι= αναχωρώ, απέρχομαι, πηγαίνω)

Δόμος (δόμος= οικία, κατοικία Θεού, ναός)

Συνάρξεις (συνάρχω= άρχω κυβερνώ, κυβερνώ από κοινού μετά τινος)

Εικάδος (εικάς – άδος= η εικοστή του μηνός – πχ. τρίτη εικάδι= την εικοστήν τρίτην του μηνός)

Πυρίστατον (πυρίστατος- ον= πυροστεφής= ο τρεφόμενος υπό του πυρός)

Έω= (γενικήν η αιτ. του έως, ηώς, αυγή, τα χαράματα)

Ρυείσης (ρύομαι= λυτρώνω, ελευθερώνω)

Πλήξη (πτήσσω= πατάξας καταβάλλω)

Αιχμάς (αιχμή= το οξύ οιουδήποτε πράγματος, το δόρυ, πόλεμος, μάχη)

Αύρας (αύρα= αήρ εν κινήσει, πνοή)

Μόρον (μόρος= το ωρισμένον τέλος του ανθρώπου, η τύχη του, όλεθρος, θάνατος, πτώμα, νεκρός)

Προσπεσόντων (προσπίπτω= πίπτω εις τον τράχηλον, εναγκαλίζομαι, προχωρώ εις μερίδα τινά)

Πέλας (επιρ.= εγγύς, οι πέλας= οι γείτονες, οι πλησίον)

Σχόλια – Εις την παράφρασιν «Ανωνύμου».

Η προφητεία η κακώς, κατά στην γνώμη μου, φερομένη ως υπό «ανωνύμου» γραφείσα παράφρασις των χρησμών του Λέοντος του Σοφού, αναφέρεται εις το εξαιρετικόν γεγονός της κατά τρόπον εμφανή και θαυμαστόν παρεμβάσεως του Θεού εις τα πράγματα του κόσμου, την κατάπαυσιν του φονικωτάτου πολέμου δια φωνής και σημείων και την κατά τον αυτόν τρόπον προβολήν εις τον κόσμον ενός Μεγάλου Αγίου δια να βασιλεύση κατ’ εντολήν του Θεού.

Ιδιαιτέραν εντύπωσιν προκαλεί το γεγονός της εμφανίσεως του πορφυρού σταυρού κάτωθεν του υπέρ τον ήλιον λάμποντος δίσκου.

«Το σημείον του Υιού του ανθρώπου εν τω ουρανώ», φανήσεται κατά το Ευαγγέλιον Ματθ. κδ’ 30, μετά το σβύσιμο του ηλίου και προ της καταστροφής του υλικού σύμπαντος και της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού.

Ερωτάται:

Πού, το πιθανώτερον, τοποθετείται η περίοδος που περνάμε και αυτή που αμέσως περιμένομεν σύμφωνα με τα προφητικά κείμενα και εσχατολογικά λόγια του Κυρίου τα αναγραφόμενα εις το Ευαγγέλιον Ματθαίου κδ’; Μάλλον εις το τέλος της περιόδου της διαγραφομένης εις το κδ’ 7- 14 ήτοι:

7. «Εγερθήσεται γαρ έθνος επί έθνος… 11 πολλοί ψευδοπροφήται εγερθήσονται… 12 ψυγήσεται η αγάπη των πολλών… 13 ο δε υπομείνας εις τέλος ούτως σωθήσεται», εν συνδυασμώ, πιθανώτατα, με τα κατηγορηματικά λόγια του Χριστού εις το Ματθ. ιζ’ 11· «Ηλίας μεν έρχεται πρώτον και αποκαταστήσει πάντα».

Η, κατά την βουλήν του Θεού, δυνατότης αποκαταστάσεως των κατά παράβασιν και παρανομίαν ήδη τελούντων, προϋποθέτει κύρος.

Ο Μέγας Άγιος δεν έρχεται, ως άλλοτε οι προφήται, δια να κηρύξει και να λιθοβοληθή, ούτε ως ο Κύριος δια να διδάξη, θαυματουργήση και σταυρωθή. Έρχεται ως εντολεύς του Χριστού δια να βασιλεύση και να επιβάλη την θέλησιν του Θεού προς πάσαν κατεύθυνσιν. Η τελεία και αληθής διδασκαλία η οποία εθεμελιώθη δια της θυσίας Εκείνου εις τον Γολγοθάν είναι γνωστή πλέον.

Και όπως Εκείνος θα έλθη ως κριτής και βασιλεύς, έτσι και ο προπομπός του, Μέγας Άγιος, έρχεται ως βασιλεύς και όχι μόνον ως προφήτης, δια να υποστή την τύχην των προφητών του Ισραήλ. Έρχεται ως Βασιλεύς όχι μόνον ενός Έθνους αλλά ολοκλήρου του χριστιανικού κόσμου. (πρβλ με την προφ. του Αγίου Ανδρέου).

Πελώρια λοιπόν η αποστολή του.

Η δια σημείου κατάπαυσις του φονικωτάτου πολέμου απόλυτα δικαιολογημένη.

Η εμφάνισις του πορφυρού σταυρού κατά την προκειμένην εκτάκτως κρίσιμον στιγμήν, αναφερομένη εις το Ευαγγέλιον άπαξ προ της Δευτέρας Παρουσίας, δεν πρέπει να μας ξενίζει (το σημείον του σταυρού ενεφανίσθη εις τον ουρανόν, όχι βέβαια κατά τόσον λαμπρόν και εξαιρετικόν τρόπον, ως περιγράφεται «εις την παράφρασιν» και κατά το 312 μ.Χ.- παραμονήν μάχης παρά την Ρώμην).

Εφ’ όσον καταρχήν παραδεχόμεθα, ότι είναι αναγκαία η δια σημείου παρέμβασις του Θεού εις τα πράγματα του κόσμου, πρέπει να δεχθώμεν ότι σημείον θα είναι εκείνο με το οποίον συνδέεται η δια του Υιού του θεμελιωθείσα αληθής θρησκεία εις τον κόσμον, το σημείον του σταυρού, που αποτελεί σύμβολον κρίσεως αλλά και σύμβολον θριάμβου κατά της αμαρτίας.

Επί πλέον με την εμφάνισιν του σημείου του σταυρού, εδραιούται η αλήθεια ότι ο Χριστός και μόνον ο Χριστός απεκάλυψεν εις τον κόσμον την Αλήθειαν, τον Θεόν, και ότι επί του Ευαγγελίου θα εδραιωθεί η νέα τάξις πραγμάτων εις τον κόσμον.

Έτσι δε καθίσταται και το έργον του Μεγάλου Αγίου ευχερέστερον.

Κατά συνέπειαν, την «παράφρασιν ανωνύμου» ως ακτινοβολούσαν θείαν πνευματικότητα, δεχόμεθα ως γραφείσαν κατ’ έμπνευσιν του Αγίου Πνεύματος. (…)

Μετά τον σταυρόν προξενεί ιδιαιτέραν εντύπωσιν το εν αιθρία εμφανιζόμενον ουράνιον τόξον. «Το εκτεταμένον τόξον οίον διέθετο τοις πατράσιν ημών εις διαθήκην αιώνιον», σημείον δι ου τερματίζεται ο δια πυρός αρξόμενος κατακλυσμός.

Ευτυχείς θα είναι εκείνοι που θα αξιωθούν να ίδουν την τόσον λαμπράν αυτήν ημέραν, τα χαράματα της εορτής της Παναγίας «έω της μητρός του Υψίστου»¹ την δόξαν του Θεού προβαλλομένην εις τους ανθρώπους. (…)

«Τότε ορώντων πάντων και το Κύριε ελέησον θερμώς εκτενώς βοώντων·  και τα μέτωπα αυτών εις γην κρούσαντες και χουν εις τας κεφαλάς αυτών πάσαντες και στενάξαντες και δάκρυα χύσαντες δια την επιούσαν αυτοίς θλίψιν, ΠΑΡΑΚΛΗΘΗΣΕΤΑΙ ΤΟ ΘΕΙΟΝ και ευμενώς δέξεται την δέησιν αυτών,και ιλέω όμματι επιβλέψει επί τους κατοικούντας την γην· δια τους καταλειφθέντας τότε εκλεκτούς γνωσθήσεται ο εκλεκτός».

Συγκινητική πράγματι είναι η στιγμή καθ’ ην οι άνθρωποι γονυπετείς θα ζητήσουν το έλεος του Θεού.

Και ιδού το μέγα, αλλά μη ορατόν θαύμα: «Η αλλαγή των εσωτάτων των ανθρώπων δια της μετανοίας». Δια την εδραίωσιν δε του θαύματος τούτου, που θα ελκύση το έλεος του Θεού «και ιλέω όμματι επιβλέψει επί τους κατοικούντας την γην» εγένετο και το ορατόν θαύμα².

Όσοι κατά κάποιον τρόπον τρόπον εγνώρισαν μέσα στα βάθη της ψυχής των την «Ουράνια Σπίθα» του Σίλλερ³ ασφαλώς δεν θα μείνουν ασυγκίνητοι από το ανάγνωσμα «του ανωνύμου».

Σημ.

¹σσ.  Εδώ διίστανται αι απόψεις μεταξύ των θεολόγων. Ο Λατίνος σχολιαστής ερμηνεύει το «έω της μητρός του Υψίστου», (die festo Matris altissimi)= τα χαράματα της εορτής της Παναγίας. Άλλοι θεολόγοι φρονούν ότι το «της μητρός του Υψίστου» δηλοί τον ναόν της Παναγίας. Συμφωνούμεν με τον σχολιαστήν.

²Το θαύμα τούτο της αλλαγής των εσωτάτων δια της μετανοίας, το αόρατων είναι το μείζον θαύμα (βλπ. Ευεργ. υποθ.λε’ βιβλ. 3^ον).

³Η «Ουράνια Σπίθα» ή θείος σπινθήρ αναφέρεται εις την ωδήν του Schiller “an die Freude” (προς την χαράν) η οποία απαγγέλλεται υπό χορωδίας εις την περίφημον 9^ην συμφωνίαν του Μπετόβεν.

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΚΟΣΜΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ Υπό το φως των προφητειών της Ορθοδοξίας, Κωνστ. Τσατάλου, Δευτέρα έκδοσις, Θες/νικη 1972, Γ’ Προφητείαι, III ΧΡΗΣΜΟΙ ΛΕΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΥ, σ. 49-56.